چگونه به کودکان از روز اول مهارت های اجتماعی - عاطفی بیاموزیم؟

امروزه در خیلی از خانواده ها ارتباطات میان کودکان هم سن و سال کمتر شده است، هم به خاطر اینکه آمار زاد و ولد در کشور کاهش یافته است و هم به خاطر اینکه مشکلات ناشی از کووید 19 مانع تعامل مستمر با دیگران می شود. امروزه برخلاف خانواده های سنتی ایران دیگر خبری از تعداد بچه های زیاد نیست و معمولا اکثر خانواده ها به یک یا دو فرزند اکتفا می کنند. ریشه یابی این قضیه در این مطلب نمی گنجد و اصلا نمی توان آن را یک مشکل تلقی کرد! مسئله دیگر همه گیری کرونا است که باعث شده کودکان زمان کمتری را به بازی در بیرون از منزل بگذارنند، بتوانند کلاس های دلخواه خود را شرکت کنند و یا حتی به جشن و مهمانی بروند. با وجود این مشکلات اما می توان راه هایی برای رفع نگرانی والدین از تربیت درست فرزندان به خصوص در بعد اجتماعی - عاطفی ارائه کرد.

آموزش اجتماعی - عاطفی چیست؟

این آموزش که با نام انگلیسی Social-emotional learning (SEL) شناخته می شود پروسه ایست که در طی آن کودک مهارت های مهم همدردی، ارتباط و تعامل با دیگران، حل مسئله، حل تعارض و مشکلات و مدیریت عاطفه را می آموزد. این تعریف توسط تیا کیم، نایب رئیس بخش آموزش، تحقیق و اثرگذاری در کمیته کودکان ارائه شده است. در ادامه او می گوید این مهارت ها که در طول زندگی هم با او همراه هستند کودک را برای خلق و تنظیم روابط مثبت، برتری آکادمیک، تصمیم گیری مسئولیت پذیر و همکاری در محیط کار آماده می کند.

چرا آموزش اجتماعی - عاطفی برای کودکان اهمیت دارد؟

در حالی که این مهارت ها را در سنین بالاتر هم می توان یاد گرفت، اما تحقیقات ثابت کرده است کودکانی که در SEL قوی تر از دیگر کودکان بوده اند با احتمال بیشتری دوره دبیرستان را تکمیل کرده اند، مدرک دانشگاهی خود را دریافت کرده اند و در جوانی خود هم یک شغل ثابت پیدا کرده اند. یک تحقیق دیگر در سال 2017 نشان داد کودکان دارای مهارت SEL به طور میانگین 13 نمره بیشتر از دیگر دانش آموزان دریافت کرده اند ( در نظام صد نمره ای )، نگرش و رفتار اجتماعی مثبت تری داشته اند و از طرف دیگر با احتمال کمتری دچار مشکلات رفتاری، پریشانی عاطفی و مصرف مواد شده اند.

چگونه والدین آموزش اجتماعی - عاطفی را به کودکان یاد دهند؟

سطح اولیه و آغازین این مهارت را می توان از همان سنین اولیه به کودک آموزش داد و در واقع بهتر است این کار را انجام دهید! دکتر کیم می گوید "تحقیقات می گویند بسیاری از کودکان کم سن و سال این مهارت ها را از طریق روابطشان با والدین یاد می گیرند". این چند روشی که در ادامه مطلب کار می شود می تواند در آموزش SEL به والدین کمک کند.

• مراقبت پاسخگویانه را تمرین کنید: از دید سازمان جهانی بهداشت مراقبت پاسخگویانه ( واکنشی ) یعنی قابلیت مراقب برای متوجه شدن، فهمیدن و جواب دادن به سینگال های کودک به روش مناسب و به موقع که برای مطمئن شدن از سلامت کودک، تغذیه، امنیت و حفاظت از او ضروری است. سازمان جهانی بهداشت توصیه می کند در طول سه سال اول زندگی یک کودک به این مورد توجه شود و این برخلاف عقیده ای رایج است که می گوید خیلی کودک را نگه ندارید تا لوس نشود. دکتر کیم می گوید این مورد ضروری است تا کودک متوجه شود مورد عشق و محافظت قرار گرفته است. "شاید برای برخی این مورد واضح به نظر برسد، اما این دلیلی است که مهم است به صورت محبت آمیز با کودک تعامل داشته باشیم، با لمس کردن آنها، نگه داشتن کودک، آرام کردن او، تکان دادنش، آواز خواندن و حرف زدن با کودک حتی وقتی در حالت ناآرامی هستند.
• حل مسئله را خیلی زود به کودک آموزش دهید: وقتی کودک به سن دوازده تا بیست و چهار ماهگی می رسد، والدین می توانند توانایی حل مسئله را به او بیاموزند. اگر کودک شما قصد دارد چیزی یاد بگیرد، مثلا در قوطی را باز کند، به آنها زمان بدهید تا این کار را انجام دهند. پروسه حل مسئله را تشویق کنید و اصرار و عزم کودک را مورد تحسین قرار دهید. مثلا دکتر کیم می گوید:" طرز فکرت خوب بود! در باز کردن در قوطی خیلی زیرکانه عمل کردی. بعضی اوقات استفاده از یک دستمال خشک کمک می کند تا در قوطی راحت تر باز شود. این بار با این دستمال امتحان کن."
• مهارت های حل تعارض سالم را پرورش دهید: والدین می توانند به کودک روش حل تعارض را به شکلی سالم و مناسب آموزش دهند، به شکلی که کودک متوجه شود رفتار او چه تاثیری بر احساس یک فرد دیگر می گذارد، با استفاده از جملات مختصر و ساده. "می دانم که آن اسباب بازی را می خواهی، اما وقتی آن را از کودک دیگری می گیری او ناراحت می شود. به نوبت بازی کنید."
• عواطف کودک را با ارزش بشمارید: وقتی یک نوزاد کج خلقی می کند، که طبیعی است، به جای اینکه سریعا آنها را متوقف کنید، به حسی که دارند تجربه می کنند برچسب و ارزش بدهید. دکتر کیم می گوید: "برخی اوقات وقتی کودک عصبی است، والدین می خواهند سریع مشکل را حل کنند و حس بد را از بین ببرند زیرا می خواهند از کودک در برابر هر دردی محافظت کنند. هرچند برای کودک مهم است که یاد بگیرد چگونه با احساسات متفاوتی که در طول زندگی با آنها روبرو می شود کنار بیاید. تحقیقات نشان می دهد برچسب زنی و ارزش گذاری به این احساسات می تواند در کنار آمدن با این مشکلات کمک کند." مثلا ممکن است یک والد بگوید: "می دانم از اینکه نمی توانی تلویزیون ببینی عصبانی هستی. اما وقت رفتن به فروشگاه است. وقتی عصبانیتت تمام شد، کمک می کنم کفش هایت را بپوشی تا برویم." این نام گذاری باعث می شود کودک احساسات مختلف را بشناسد و با دیگران هم دردی کند.
• همدردی را ترسیم کرده و تمرین کنید: در کنار ارزش گذاری عواطف، همدردی هم حضور دارد. وقتی ناراحتی کودک را می بینید، به جای درست کردن رفتارش با او همدردی کنید و عواطفش را دریابید. "آیا از اینکه نمی توانی زیپ کاپشنت را بالا بکشی کلافه ای؟ کلافه بودن ایرادی ندارد. وقتی حالت بهتر شد می خواهی کمکت کنم؟" حرف زدن در مورد عواطف را به صورت منظم باعث ایجاد حس همدردی در کودک شده و در نهایت در ادامه زندگی به کمک آنها می آید.