چرا بهتر است به کودکان نگوییم "مراقب باش" و به جای آن از چه استفاده کنیم؟

یک والد به طور طبیعی نگران فرزند خود است و همواره سعی دارد او را از خطر دور نگه دارد و احتمال خیلی زیاد شما هم به عنوان یک پدر یا یک مادر چنین حسی را تجربه کرده اید. مثلا ممکن است فرزند شما از تخت آویزان شود یا به شکل خطرناکی بدود و بازی کند، و در این لحظه پدر و مادر به طور پیش فرض به بچه می گویند "مراقب باش!" چون ممکن است او وقتی از ارتفاع بیفتد آسیب ببیند یا در هنگام دویدن پایش به لبه ای گیر کند و زمین بخورد. به صورت پیشفرض چون خود ما و اطرافیانمان از این عبارت "مراقب باش" استفاده کرده ایم، در هنگام پدید آمدن یک صحنه مشابه پاسخی مشابه به آن خواهیم داد و همین عبارت را به فرزندمان منتقل می کنیم، هرچند ممکن است این عبارت آسیب زا باشد. اما چرا بهتر است از این عبارت استفاده نکنیم و جایگزین آن چیست؟ با ادامه مطلب همراه باشید.

چرا گفتن مراقب باش بی فایده است؟

• این عبارت خیلی واضح نیست: مراقب باش می تواند معانی متعددی داشته باشد، نظیر اینکه آنجا یک شاخه وجود دارد که به تو آسیب می زند، یا یک پشه روی صورت تو نشسته است، یا ارتفاع آن سرسره زیاد است! واضحا یک کودک نمی تواند متوجه شود منظور ما مراقبت از چه چیزی است.
• بیش از حد استفاده می شود: این عبارت در ناخودآگاه خیلی از ما قرار دارد و به صورت افراطی از آن استفاده می کنیم، چه در موقعیت های جدی و چه در موقعیت های کم اهمیت تر. وقتی یک کودک از تختش آویزان می شود یا از پنجره طبقه سوم ساختمانی خم شود همین عبارت استفاده می شود و مشکل اینجاست عباراتی که زیاد استفاده می شوند کاربرد خود را از دست می دهند.
• باعث القای ترس می شود: خیلی از مواقع به هنگام ترس از این عبارت استفاده می شود و در واقع حس اضطراب در ما باعث بروز این عبارت از سمت ما می شود و این حس اضطراب را به کودک انتقال می دهیم. هرچند کودک باید از آسیب دیدن فیزیکی و روحی بترسد، اما ترسیدن از بازی کردن یا فعالیت های روزمره در روند رشد او مشکل ایجاد می کند و باعث حس مقاومت در تجربه یک فعالیت جدید می شود.
• رشد کودک را تحت تاثیر قرار می دهد: تحقیقاتی نشان داده است "اعمال محدودیت های زیاد بر بازی های ریسکی کودکان در رشد آنها تاثیر منفی می گذارد". و تحقیق دیگری مشخص کرده است که شانس های بیشتر کودکان برای بازی طبیعی و ریسکی باعث تقویت اعتماد به نفس، عزت نفس و خلاقیت می شود و در واقع حتی میزان مصدومیت را هم کم می کند! اگر به طور منظمی در روند بازی کودک دخالت کنیم، در واقع فرصت تخمین و مدیریت ریسک در آنها را ضعیف کرده ایم. هرچقدر بیشتر به آنها سیگنال خارجی در مورد خطر داده شود، آنها کمتر به غرایز و احساسات خود توجه می کنند و در زندگی خود فرد چالش پذیری نمی شوند.

به جای مراقب باش از چه جملاتی استفاده کنیم؟

بالاتر گفته شد طبیعی است نگران سلامتی فرزندان خود باشیم و جلوی آن را بگیریم و آنها به راهنمایی نیاز دارند. اما چگونه این راهنمایی را اثر بخش تر کنیم؟ اولین قدم متوجه تعداد دفعات استفاده از مراقب باش و کنترل آنهاست، در برخی موارد واقعا نیازی به این عبارت نیست و الکی نگرانیم! اگر واقعا خطری در کار نیست، به جای مراقب باش می توان از عبارات زیر استفاده کرد:

• آن را نگاه کن / آیا آن را می بینی: به کودکان یاد بدهید که در مورد محیط اطراف خود آگاهی بیشتری کسب کنند، اما نه بدین شکل که مستقیم به آنها گفته شود چطور رفتار کنند. مثلا به او بگویید نگاه کن چقدر آب عمیق است، نگاه کن آن سنگ لیز است. یا آیا راهی برای پایین رفتن می بینی؟ آیا آن پله شکسته را می بینی؟
• چه احساسی می کنی: بگذارید کودک شما با استفاده از توقف و فکر کردن در مورد موضوعی، به صورت فیزیکی و احساسی آن را ادراک کند. آیا احساس امنیت می کنی؟ آیا حس می کنی چقدر آن اجاق داغ است؟ آیا احساس خستگی داری؟
• حرکت بعدی تو چیست: به کودکان خود اجازه دهید تا روند حل مسئله را انجام دهند و روند حرکتی خود را ترسیم کنند. اگر از یک ارتفاع بالا کشید و یا باید از یک رودخانه خروشان ( نه عمیق! ) عبور کند بگذارید حرکت بعدی اش را خودش انجام دهد و راه حل را سریعا به او منتقل نکنید.
• آن را امتحان کن: وقتی کودک شما نتوانست مشکل را حل کند و از شما درخواست کمک کرد، به جای اینکه کاملا جواب را به آنها بدهید، به آنها اجازه دهید راه های مختلف را امتحان کنند ( البته نه هنگامی که خطر جدی ای آنها را تهدید می کند ). با استفاده از دستانت آن را امتحان کن. پاهایت را آرام تکان بده. سعی کن به صورت کج راه بروی.
• چه کسی / چه / کجا / چگونه: کودکان خود را تشویق کنید تا احتمالات، قدم های بعدی، منابع و عواقب منطقی را با استفاده از این سوالات در نظر بگیرند. چه کسی با تو خواهد آمد؟ با آن چوب چه کار خواهی کرد؟ کیفت را کجا قرار می دهی؟ چگونه به پایین می روی؟
• یادت باشد: به سادگی به کودکان محیط اطراف و کاربرد آنها را یادآوری کنید، خطر اشیا را به آنها یاد دهید و عواقب کارها را به آنها بیاموزید. یادت باشد، سنگ سنگین است و می تواند به دیگران آسیب بزند. یادت باشد، تکه چوب ها تیز هستند و آنها را با فاصله از دیگران نگه دارد. یادت باشد هر کسی دوست ندارد موقع تاب سواری خیلی بالا برود.
• من اینجا هستم اگر نیازم داشتی: یکی از بهترین کارها وقتی خطری سریع و جدی کودک را تهدید نمی کند، سکوت است. سخت است اما واقعا بعضی مواقع راهکار همین است. کودک برخی مواقع به زمان و تجربه نیاز دارد تا برخی چالش ها را یاد بگیرد. به سادگی به کودک بگویید من اینجا هستم اگر نیازم داشتی و کارهای او را نگاه کنید.